Odczyn Biernackiego, czyli OB to jedno z podstawowych badań krwi, które pozwala monitorować stany zapalne. Zaleceniem do jego wykonania jest także podejrzenie zakażenia lub choroby tkanki łącznej. To badanie szybkie, tanie, powszechnie dostępne i łatwe w realizacji. Jego największym minusem jest mała specyficzność – nieprawidłowy wynik towarzyszy wielu chorobom, przez co zdiagnozowanie problemu na podstawie tylko tego badania jest niemożliwe.

Badanie OB – co to takiego?

To laboratoryjne badanie z próbki krwi pobranej od pacjenta, polegające na ocenie opadu krwinek czerwonych na dno próbówki w ciągu godziny (milimetry na godzinę). Jego nazwa pochodzi od nazwiska polskiego patologa Edmunda Biernackiego, który w XIX wieku opisał je jako pierwszy. Według ustaleń naukowców podniesiona wartość odczynu sugeruje występowanie stanu zapalnego, zakażenia lub choroby tkanki łącznej i powinna być wskazaniem do rozpoczęcia szczegółowej diagnostyki. Zwiększoną czujność powinny budzić wszystkie odczyny o trzycyfrowej wartości. Warto jednak pamiętać, że prawidłowy odczyn nie oznacza braku problemu.

Podczas badania oceniana jest szybkość opadu krwinek na dno próbówki, co liczonej jest w milimetrach na godzinę. Przy stanach zapalnych we krwi pojawiają się białka, które sprzyjają zlepianiu się krwinek, przez co są one cięższe i szybciej opadają na dno próbówki. W takich sytuacjach wynik OB będzie podniesiony. Wyższa wartość odczynu pojawi się również wtedy, gdy krew jest mocno rozrzedzona, na przykład w niedokrwistości (anemii). Z kolei na niższy poziom OB wpływają te czynniki, które powodują wolniejsze opadanie krwinek. Przykładem może być odwodnienie lub czerwienica prawdziwa, w której przebiegu dochodzi do nadprodukcji krwinek czerwonych – przy większym stężeniu krwinki opadają wolniej.

Naturalnie podwyższony odczyn występuje u dzieci do szóstego miesiąca życia, kobiet w ciąży, podczas miesiączki oraz w połogu.

Co może oznaczać podniesione OB?

Wynik odczynu nigdy nie może być analizowany w sposób jednostkowy. Lekarz łączy go z innymi parametrami krwi i dopiero na tej podstawie wysnuwa hipotezę na temat ewentualnej przyczyny problemu. Podwyższone OB może występować przy wielu schorzeniach, przede wszystkim przy zakażeniach wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych, przy chorobach tkanki łącznej, takich jak toczeń układowy czy dna moczanowa, w chorobie nowotworowej, zwłaszcza przy nowotworach złośliwych, a także przy niedokrwistości, nieprawidłowościach w działaniu tarczycy, zaburzeniach pracy serca (po zwale mięśnia sercowego), po różnego rodzaju urazach, zabiegach inwazyjnych czy przy zatruciach metalami ciężkimi.

Co warte podkreślenia, nieznaczne podwyższenie odczynu możemy być również spowodowane paleniem papierosów, gwałtownym przyrostem masy ciała, nadciśnieniem tętniczym czy podwyższonym poziomem cholesterolu i trójglicerydów we krwi.

Co może oznaczać obniżone OB?

Warto pamiętać, że wartość odczynu może być nie tylko podniesiona, ale i obniżona. Ta druga sytuacja jest rzadsza, ale może występować u osób poważnie odwodnionych, z zaburzeniami krzepnięcia krwi (jako efekt zmniejszonego stężenia fibrynogenu), przy czerwienicy prawdziwej lub niedokrwistości sierpowatokrwinkowej (gdy krwinki czerwone mają nieprawidłowy kształt).

Jaka jest prawidłowa wartość OB?

U osób bez infekcji, w pełni zdrowych, wartość OB powinna mieścić się w granicach wyznaczonej normy. Co ważne, jest ona różna dla kobiet i mężczyzn, a także uzależniona od ich wieku. Dla kobiet norma jest nieco wyższa i kształtuje się w granicach 3-15 mm/h, a w przypadku kobiet po 65 roku życia jej górna granica wzrasta do 20 mm/h. W przypadku mężczyzn norma wynosi 1-10 mm/h, a po 65 roku życia jej górna granica wynosi 15 mm/h.

Wynik OB powinien być interpretowany w kontekście innych badań laboratoryjnych i ewentualnych objawów chorobowych. Trzeba również pamiętać, że jego wartość może być zakłócana przez wiele różnych czynników, na przykład przez palenie papierosów czy ciążę. Lekarz interpretujący wynik badania zawsze bierze to pod uwagę. Gdy wartość OB jest wysoka, bliska trzycyfrowej lub większa, zwykle wdraża się dodatkową diagnostykę, by zlokalizować źródło problemu.

W prawidłowej interpretacji wyniku OB pomaga oznaczenie białka C-reaktywnego, czyli badanie CRP. Wzrost poziomu stężenia tego białka jest oznaką istnienia procesu zapalnego.

Jak przygotować się do badania OB?

W związku z tym, że na poziom odczynu wpływa wiele czynników zewnętrznych, by uzyskać miarodajny wynik, do badania należy odpowiednio się przygotować. Na dwa-trzy dni przed badaniem należy powstrzymać się od picia alkoholu, który rozrzedza krew, a na ostatnie 12 godzin odstawić kawę i herbatę. Badanie powinno być przeprowadzane na czczo. Poza tym na dobę przed badaniem należy zrezygnować z intensywnego wysiłku fizycznego.